توپونومی

توپونومی و آموزش تاریخ: دکتر عبدالرسول خیر اندیش

توپونومی علم شناخت وجه تسمیه ای نام های جغرافیایی است.این علم قواعد معینی دارد و علوم مانند: علم لغت ،زبان شناسی،جغرافیا ،مردم شناسی ،اسطوره شناسی و..........بهره می گیرد.البته تاریخ نیز به سهم خویش به این شعبه از دانش بیشتری مدد می رساند. ازجمله کاربردهای تاریخ، همین توپونومی است
غرض از این مقدمه،بیان کاربردتوپونومی در آموزش تاریخ و رونق بخشیدن به درس علم تاریخ است .زیرا توپونومی هر چند در حوزه عمل دانشمندان قرار دارد،اما همه مردم بدان علاقه مند هستند واز آن بهره می برند.
از آنجا که هر انسانی در یک محیط جغرافیایی به سر می برند و به اقتضای زیست و زندگی با آن پیوند دارند،همواره نوعی علاقه مندی به محل زندگی وتعلق خاطر بدان برایش به وجود می آید. در این حالت به خصوص در مورد زادگاه بیشتر دیده می شود .در همان حال ،هر انسان نسبت به محیط یبرامون خویش نوعی کنجکاوی به خرج می دهد و علاقه دارد ،در باره آن بیشتر بداند .از جمله آن که دوست دارد ،معنای نام کوچه ،محله،شهر، خیابان ،روستا ،استان ،کشور وقاره ای را که در آن بسر می برد ، .نیز می خواهد بداند نام آن ها چگونه ،از کجا،برای اولین بار به آن ها داده شده است.نام یک محل،چند بار تغییر کرده و دلیل تغییر چه بوده است؟یا اگر یک نام برای سال های طولانی برای جایی باقی مانده ،به چه دلیل بوده و احتمالا معنا و مفعوم آن چه تغییراتی داشته است؟از این گونه پرسش ها در باره ی توپونومی،فراوانی می توان مطرح کرد و چنان که ملاحظه می شود،بیشتر سوالات و پاسخ آن ها ، جنبه تاریخی دارند . در حقیقت ،این پرسش ها از تاریخ هستند و پاسخ بدان بر اساس آنچه گفته شد ، معلم تاریخ می تواند ، با بهره گیری از توپونومی ، توجه دانش آموزان به درس تاریخ را موجب شود،و نیز علاقه مندی آن ها را به این درس افزایش دهد.حتی طرح معنا و تاریخچه ی بعضی از نام های جغرافیایی جزووظایف قطعی درس تاریخ است.مثلا ،نام ایران به چه معنا ست؟چرا چگونه به این سرزمین داده شده است ؟در طول تاریخ،این نام چه سرگذشتی داشته است وایرانیان و غیر ایرانیان از شنیدن آن،چه احساسی می یافته اند ؟نیز نامی مانند خلیج فارس ،به چه معنا ست؟محدوده ی جغرافیایی اطلاق این نام تا کجاست؟چه منابعی درمورد آن وجود دارد؟
به همین ترتیب ، در مورد هر نام جغرافیایی که دارای بعد تاریخی باشد، می توان مطالب مفید و جالب توجهی را در درس تاریخ عرضه کرد . به طور کلی،هر اسمی به ویژه جغرافیایی که مردم با آن سر و کار دارند و آن را از طریق رسانه ها می شنوند ،برایشان مفید خواهد بود که معنا و تاریخچه آن را بدانند . این خود راهی برای رشد فرهنگی جامعه محسوب می شود.
نکته دیگر آن که در محیط زندگی دانش آموز ،اعم از شهر و روستا ،و کوچه و خیابان ،نام مکان با زندگی و فرهنگ او عجین و آمیخته است.هم چنین که ندانستن صورت صحیح یک نام و معنا ی آن برای او یک نقص به شمار می اید،برانگیختن توجه اوبرای دانستن آن،خود یک فعالیت آموزشی مفیدو موثرمحسوب می شود
درس تاریخ که همواره متهم به حفظی بودن یا در باره ی مطالبی بسیار دور و بی ارتباط با زندگی است. می تواند از طریق توپونومی رابطه مستقیم ،نزدیک و موثر با زندگی و نیاز های فرد ی و اجتماعی بر قرار سازد. معلم تاریخ ، با ملاحظه ی مسائل خاص هر محل و درک شرایط و مشکلات احتمالی ،می تواند از دانش آموز بخواهد ،راجع به نام مدرسه ،نام محله ، نام کوچه،و خیابان ،یا نام شهرها و کشورها ....جست وجو و تحقیق کتابخانه ای ،شفایی وادبی داشته باشد. بدین ترتیب ،او نه تنها از طریق تحقیق گام بر خواهد داشت،بلکه تاریخ را شیرین تر و مفید تر خواهد دید . در همان حال نیز،نگاه او بر محیط پیرامونش تغییر خواهد کرد و پیوندی که به جامعه ی خویش دارد را،بهتر و محکم تر خواهد دید.
از ان جا که هر مکانی نامی دارد و برای تحقیق در باره ی یک نام جغرافیایی ،موضوع فراوان ودر دسترس همگان است ،استفاده از توبونومی در درس تاریخ را می توان یکی از دسترس ترین ودر همان حال مفید ترین مباحث و شیوهای آموزشی تاریخ دانست.از این طریق دانش آموزان می توانند ، میان تاریخ و علوم دیگر ارتباط ایجاد کنند. با داستان ها ، قصه ها،مردمان و.......رابطه ای مبتنی بر شناخت علمی برقرار سازند . با هدایت معلم تاریخ ،او می تواند حتی به مباحث جغرافیایی تاریخی ،جامعه شناسی تاریخی ،تاریخ فرهنگی ،زبان شناسی تاریخی و.....در سطوح عالی نیز راه یابد .